به گزارش مشرق، ایران از جمله کشورهایی است که جمعیتی با تنوع نژادی، قومی، مذهبی، زبانی و... را به شکلی فراوان در خود جای داده است. اقوام آذری، بلوچ، ترکمن، عرب، فارس، کرد، لر و... که برخی از آنها غیر از تفاوتهای فرهنگی در حوزه مذهب نیز با یکدیگر تفاوتهایی دارند، کشور ایران را تشکیل میدهند. بهطور دقیقتر باید بگوییم که در حوزه مذهب در ایران یک هژمونی وجود دارد که حدود 90 درصد جمعیت ایران شیعه است و از سوی دیگر تنوع مذهبی اندکی در ارتباط با قومیتها وجود دارد که در این ارتباط باید به بخشی از جمعیت کردها، بلوچها و ترکمنها اشاره کرد.
سیاستهای غلط حکومتهای پادشاهی اخیر خصوصا نظام پهلوی در تاکید بر هویت ایرانی و سرکوب شدید هویتهای دیگر، ذهنیت تاریخی نامناسبی در میان برخی از اقوام ایرانی ایجاد کرده است. با پیروزی انقلاب اسلامی و فضای مشارکت و اتحاد همه اقوام در یاری رساندن به انقلاب و بعد از آن نیز جنگ تحمیلی سبب شد تا بخش مهمی از ذهنیت ایجاد شده در میان اقوام در ایران از میان برود. ترمیم این مساله با توجه به حقوق و آزادیهایی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی به اقلیت‌های قومی اعطا شد با روند سریع‌تری صورت گرفت. همچنین بعد از انقلاب اسلامی توسعه اقتصادی و اجتماعی و عادلانه‌تر شدن امکاناتی نظیر آموزش در میان مناطق مختلف موجبات توسعه این اقوام را فراهم کرده است. این توسعه که پیش از انقلاب اسلامی بیسابقه بوده است از چندین جهت اثر مثبتی بر اقوام در ایران داشته است.
نخستین اثر مثبت این است که اقوام یاد شده در قیاس با سایر اقوام مشابه در مرزهای کشورهای همسایه، خود را در وضعی بهتر می‌یابند و بهترین مصداق این مساله اقوام کُرد هستند. کُردهای ایران به مراتب وضعیتی بهتر از کردهای ترکیه، عراق و سوریه دارند.
نگاه اسلام به تنوعات فرهنگی و اجتماعی
بررسی و مطالعه در متون اسلامی مانند قرآن مجید و احادیث حاکی از یک رویکرد انسانی، الهی، معنوی و اخلاقی به انسان و بهتبع آن قومیت و تنوعات اجتماعی و فرهنگی و نژادی است. بهطور خلاصه در مورد نظر اسلام راجع‌به تفاوتهای قومی و فرهنگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تنوعات و تفاوتهای قومی، زبانی و نژادی از نشانهها و حکمتهای خداوند و موجب شناسایی متقابل است. از دیدگاه اسلام، شاخص برتری تقوا و پارسایی است. خدواند متعال در آیه 22 سوره روم می فرمایند: «ومن آیاته خلق السماوات والأرض واختلاف ألسنتکم وألوانکم آن فی ذلک لآیات للعالمین/ و از نشانههای الهی، آفرینش آسمانها و زمین و تفاوت زبانها و رنگهای شماست؛ همانا در این امر برای دانشمندان نشانههایی قطعی است.» همچنین در سوره حجرات آیه 13 می‌خوانیم: «یا أیها الناس إناخلقناکم من ذکر وانثی وجعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا آن اکرمکم عندالله أتقاکم/ ای مردم ما شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را گروه و در قالب قبایل قرار دادیم تا اینکه همدیگر را بشناسید و بدانید برترین شما در نزد خداوند پارساترین شماست.» پیامبر اکرم (ص) نیز در اینباره می فرمایند: «لا فضل لعربی علی عجمی ولا لعجمی علی عربی ولابیض علی اسود ولا اسود علی ابیض الا بالتقوی/ عرب بر غیرعرب و غیرعرب بر عرب و سفیدپوست بر سیاه‌پوست و سیاه‌پوست بر سفیدپوست هیچ برتری ندارد مگر به تقوا و پرهیزکاری.»
دعوت پایهای قرآن و اسلام از صاحبان ادیان مختلف به همگرایی و اتحاد در عبادت خداوند است. قرآن کریم با به رسمیت شناختن تنوعات اجتماعی، صاحبان ادیان مختلف را دعوت به وحدت و همگرایی بر محور پرستش خداوند می‌کند. در آیه 64 سوره آل عمران می‌خوانیم: «قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا وبینکم الا تعبدوا الا الله/ بگو ای اهل کتاب و کسانی که کتاب الهی بر شما نازل شده است، بیایید حول محور سخن مشترکی که میان ما و شما وجود دارد تفاهم کنید و آن این است که جز خدا کسی را پرستش نکنید.»
در آموزههای اسلامی و توحیدی، مردم یا برادر دینی همدیگر یا در آفرینش همانند یکدیگرند و حقوق مشخصی دارند. حضرت علی (ع) به مالک اشتر می‌فرماید: «مهربانی به مردم و دوستی با آنان و مهربانی کردن با همگان را برای خود پوشش گردان و چون حیوانات شکاری مباش که خوی درندگی داشته باشی زیرا مردم دو دستهاند: دسته‌ای برادران دینی تو هستند و دسته‌ای دیگر در آفرینش مانند تو هستند.»
نگاه قانون اساسی جمهوری اسلامی به تنوعات فرهنگی
وجود تنوعات و تفاوت اجتماعی در ایران، ضرورت سیاست قومی و مدیریت سیاسی خردمندانه و منطقی را بیش از پیش ایجاب می‌کند و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بهمثابه منشور حقوق شهروندی در ایران از ظرفیتهای بسیار خوبی در مدیریت مبتنی بر انصاف تنوعات اجتماعی برخوردار است که حاکی از هوشمندی تدوینکنندگان قانون اساسی است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی تاکید بر تساوی عموم شهروندان در برابر قانون، به رسمیت شناختن مهمترین مذاهب اسلامی و تاکید بر رعایت حقوق و آزادیهای قانونی پیروان آنها و نفی امتیازات نژادی و قومی و... شده است. این نوع نگاه مبتنی بر آموزههای دین اسلام است.
رسالت قانون اساسی این است که زمینههای اعتقادی نهضت را عینیت بخشد و شرایطی را بهوجود آورد که در آن انسان با ارزشهای والا و جهانشمول اسلامی پرورش یابد. در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تاکید شده است که قانونگذاری در کشور مبین ضابطههای مدیریت اجتماعی است بر مدار قرآن و سنت، جریان مییابد. همچنین در مقدمه آمده است که قانون اساسی باید زمینه چنین مشارکتی را در تمام مراحل تصمیمگیریهای سیاسی و سرنوشتساز برای همه افراد اجتماع فراهم کند تا در مسیر تکامل انسان هر فردی خود دست‌اندرکار و مسئول رشد و ارتقا و رهبری شود که این همان تحقق حکومت مستضعفین در زمین خواهد بود.
برخی از اصول قانون اساسی را که بر مشارکت همه مردم و یکسان انگاشتن همه تاکید دارد در اینجا ذکر میکنیم. دقت در بندهای مزبور نشاندهنده جهتگیری منطقی، خردمندانه و مبتنی بر انصاف قانون اساسی کشور نسبت به همه مردم بدون در نظر گرفتن تفاوتهای قومی، نژادی، دینی و زبانی است.
اصل سوم: دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد:
آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح، و تسهیل و تعمیم آموزش عالی؛
مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش؛
رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینههای مادی ومعنوی؛
تامین حقوق همهجانبه افراد از زن و مرد و ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون؛
توسعه و تحکیم برابری اسلامی و تعاون عمومی میان همه مردم؛
اصل دوازدهم: دین رسمی ایران، اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری است و این اصل الیالابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل هستند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاهها رسمیت دارند و در هر منطقهای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب؛
اصل سیزدهم: ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل میکنند.
به حکم آیه شریفه: «لا ینهاکم الله عن الذین لم یقاتلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم آن تبروهم و تقسطوا الیهم آن الله یحب المقسطین.» دولت جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان موظف هستند نسبت به افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی رفتار کنند و حقوق انسانی آنان را رعایت کنند. این اصل در حق کسانی اعتبار دارد که بر ضداسلام و جمهوری اسلامی ایران توطئه نکنند.
اصل نوزدهم: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.
اصل بیستم: همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.
اصل بیست و سوم: تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ‌کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیدهای مورد تعرض و مواخذه قرار داد.
اصل بیست و ششم: احزاب، جمعیت‌ها، انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده آزادند، مشروط به اینکه اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ‌کس را نمی‌توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت.
اصل سی‌ام: دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
اصل سی و یکم: داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است. دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند به خصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجرای این اصل را فراهم کند.
اصل سی و دوم: هیچ‌کس را نمی‌توان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می‌کند. در صورت بازداشت، موضوع اتهام باید با ذکر دلایل بلافاصله کتبا به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت بیست و چهار ساعت پرونده مقدماتی به مراجع صالحه قضایی ارسال و مقدمات محاکمه، در اسرع وقت فراهم شود. متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
اصل سی و سوم: هیچ‌کس را نمی‌توان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقهاش ممنوع یا به اقامت در محلی مجبور ساخت، مگر در مواردی که قانون مقرر میدارد.
اصل سی و چهارم: دادخواهی حق مسلم هر فرد است و هر کس میتواند به منظور دادخواهی به دادگاه‌های صالح رجوع کند. همه افراد ملت حق دارند اینگونه دادگاهها را در دسترس داشته باشند و هیچ‌کس را نمی‌توان از دادگاهی که به موجب قانون حق مراجعه به آن را دارد منع کرد.
اصل سی و پنجم: در همه دادگاهها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود.
اصل چهل و یکم: تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمی‌تواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند، مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید.
با ملاحظه بسیاری از اصول قانون اساسی می‌توان به این نتیجه رسید که حقوق و آزادیهای اساسی برای کلیه شهروندان و اتباع ایرانی در نظر گرفته شده است و آنان در برخورداری از این حقوق بدون توجه به وابستگی قومی، نژادی، زبانی و مذهبی مساوی هستند. در بسیاری از اصول قانون اساسی عنوان «هر کس»، «همه»، «هر ایرانی» و نظیر آن موضوع حکم قرار گرفته است. ملاحظه این اصول، این تصویر را از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به دست می‌دهد که در این قانون یک سلسله حقوق اساسی از قبیل تساوی در برابر قانون، محفوظ بودن جان و مال و شغل مسکن، آزادی عقیده، انتخاب شغل، برخورداری از تامین اجتماعی، دادخواهی، آموزش و پرورش، برخورداری از روند عادلانه دادرسی، داشتن تابعیت، مشارکت در اداره امور کشور و... را برای همه افراد و اتباع کشور و شهروندان ایرانی صرف نظر از هر نوع وابستگی قومی، زبانی، و مذهبی به رسمیت شناخته است و جملگی بدون تبعیض از این حقوق میتوانند بهرهمند شوند.
با بررسی قوانین دیگر در جمهوری اسلامی نیز می‌توان نگاه یکسان‌نگر به مردم و همچنین آزادیهایی را که به همه اعطا شده است، متوجه شد. بهعنوان مثال در اساسنامه سازمان صداوسیما، مصوب 17 تیر 1361، آمده است:
ماده 1: حاکمیت اسلام بر کلیه برنامهها و پرهیز از پخش برنامههایی که مخالف معیارهای اسلامی باشد.
ماده 6: ارج نهادن به حیثیت انسانی افراد و پرهیز از هتک حرمت آنان طبق ضوابط اسلامی.
ماده 7: صداوسیمای جمهوری اسلامی متعلق به تمامی ملت است و باید منعکسکننده زندگی و احوال تمامی اقوام مختلف کشور باشد. بدیهی است که در این میان تکیه اصلی باید بر اکثریتهای اعتقادی (مسلمانان)، اقتصادی (مستضعفان) و سنی (کودکان و نوجوانان) باشد.
ماده 8: به موجب آیه شریفه «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» حرکت کلی صداوسیما باید در جهت وحدت و انسجام هر چه بیشتر جامعه و برحذر داشتن مردم از پراکندگی و تفرقه باشد.
ماده 19: انتشار هر مطلبی که موجب لطمه زدن به احساسات دینی، وحدت ملی و ایجاد تشنج در جامعه باشد، ممنوع است.
ماده 22: تبلیغ و اشاعه فرهنگ اصیل اسلامی با بهرهگیری از دیدگاههای روحانیت آگاه، دانشمندان حوزههای علمیه و اسلام‌شناسان وارسته.
ماده 41: تلاش در جهت توسعه و تحکیم برادری اسلامی بین همه مذاهب و فرق اسلامی و همبستگی با اقلیت‌های دینی که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شدهاند.
در مجموع می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که در قانون اساسی جمهوری اسلامی، نه‌تنها به برادران مسلمان توجه ویژهای مبذول شده و حقوق و آزادیهای آنها مانند همه ملت مراعات شده است؛ بلکه احترام ویژهای نسبت به مقدسات و اعتقادات سایر ادیان الهی نیز وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران با تکیه برآموزهها و ارزشهای والای فرهنگی اسلام، تاکید ویژهای بر برادری و برابری انسانها و احترام به حقوق اقلیت‌های مذهبی و دینی دارد که تجلی آن را می‌توان در قانون اساسی و قوانین دیگر مشاهده کرد.
منبع: پنجره
